Doğal göz renkleri nelerdir ve nasıl oluşurlar?

Doğal göz renkleri, genetik faktörlere bağlı olarak belirlenen ve iris adı verilen gözün renkli kısmında bulunan pigmentlerin dağılımı ve yoğunluğuyla ortaya çıkan özelliklerdir. İnsanlarda yaygın olarak görülen doğal göz renkleri şunlardır:

• Kahverengi
• Mavi
• Yeşil
• Ela (açık kahverengi veya yeşilimsi tonlar)
• Gri
• Kehribar (sarımsı veya altın rengi)

Göz rengi, iriste bulunan melanin pigmentinin miktarı ve dağılımına bağlıdır. Melanin, aynı zamanda cilt ve saç renginden de sorumlu olan bir pigmenttir. İrisin ön katmanındaki melanosit hücreleri melanin üretir ve bu pigmentin yoğunluğu göz rengini belirler. İşte göz rengi oluşumunun temel prensipleri:

• Kahverengi gözler: Yüksek miktarda melanin içerir. Melanin, ışığı emerek kahverengi görünüm oluşturur. Dünya nüfusunun büyük çoğunluğunda kahverengi göz rengi görülür.
• Mavi gözler: Çok az melanin içerir. Işık, iris dokusundan saçılarak (Rayleigh saçılımı) mavi renk etkisi yaratır. Aslında mavi pigment bulunmaz, bu bir optik yanılsamadır.
• Yeşil gözler: Orta düzeyde melanin ve lipokrom (sarı pigment) kombinasyonu sonucu oluşur. Melanin miktarı mavi gözlere göre biraz daha fazladır.
• Ela gözler: Kahverengi ve yeşil tonların karışımıdır, melanin dağılımı heterojendir.
• Gri gözler: Mavi gözlere benzer şekilde düşük melanin içeriği vardır, ancı iris ön katmanında daha yoğun kollajen nedeniyle gri ton oluşur.

Göz rengi, poligenik kalıtım modeline uyar, yani birden fazla gen tarafından kontrol edilir. Ana rol oynayan genler OCA2 ve HERC2'dir. Ebeveynlerin göz renkleri, çocuğun göz rengini etkilese de, bu basit bir dominant/resesif ilişkisi değildir. Kahverengi göz genleri genellikle dominant kabul edilse de, mavi veya yeşil gözlü ebeveynlerden kahverengi gözlü çocuklar doğabilir.

Birçok bebek, doğduğunda mavi veya gri gözlü olabilir, çünkü melanin üretimi henüz tam olarak gelişmemiştir. İlk birkaç ay veya yıl içinde melanin üretimi artarak göz rengi değişebilir ve genellikle 3 yaşına kadar kalıcı göz rengi oturur. Yetişkinlikte nadiren göz rengi değişiklikleri görülebilse de, bu durum genellikle hastalık veya travma kaynaklıdır.

Göz renklerinin dağılımı coğrafi bölgelere göre farklılık gösterir. Kahverengi gözler Afrika, Asya ve Güney Amerika'da yaygınken, mavi ve yeşil gözler daha çok Kuzey ve Doğu Avrupa kökenli populasyonlarda görülür. Bu dağılım, insan göçleri ve adaptasyon süreçleriyle ilişkilidir.